Kripto paralar ve blok zincir teknolojisi… Son dönemlerin bu iki popüler kavramını daha yakından inceliyoruz. Yazı dizimizde kripto para ve blok zincir teknolojisi nedir, kripto paraların hukuktaki yeri ve ilgili yaptırımları ele alıyoruz.
Öncelikle bu teknolojilerden bahsederken çok yüksek hacimli veri akışlarının hız kesmeden gerçekleştiğini göz önünde bulundurmak gerekir. Serimizin ilk yazısında kripto paraların ne olduğu, ne olmadığı ve hukuktaki yerini inceliyoruz. İlerleyen yazılarımızda ise, her ne kadar sadece kripto paralar ile birlikte anılsa da birçok farklı amaca yönelik kullanım potansiyeli bulunan blok zincir teknolojisini ve geleneksel veri tabanlarından ayrıldığı noktaları ele alıyoruz. Serimizin son yazısında ise kripto paraların suçun finansmanı ile ilişkisini, MASAK yaptırımlarını ve Datactive’in çözümlerini anlatıyoruz.
Kripto Para Nedir?
Kripto para, takas işlemlerinde kullanılabilen, güvenlik açısından kriptolojiden faydalanan, tamamen dijital ve şifrelenmiş sanal paralardır. Banka kartları ve kredi kartları ile harcanan sanal paralardan farklıdır, çünkü bu paralar merkezi bir otoriteye bağlıdır ve harcama yapıldığında ilgili sistemde değişiklik meydana gelir. Ancak kripto paralar herhangi biz merkeze bağlı değildir, yani bir otorite ya da hükümet tarafından yönetilmez, merkezileştirilmemiş (decentralized) bir sistem mevcuttur. Kripto paraların üretimi de kendileri gibi dağıtık bir sistem üzerinden kullanıcı temelli gerçekleştirilir ve bu üretim madencilik yoluyla olur. Madencilik olarak isimlendirilen işlem, aslında matematik problemleri çözmeye dayalı işlemleri tanımlar. Ancak üretim için çok güçlü sistemler gerekir ve gerekli işlemci gücüne ve internet bağlantısına sahip olunması durumunda biri tarafından görevlendirilmeden bu işlem gerçekleştirilebilir. Kripto para birimlerinin üretim sınırı olduğundan üretilen para miktarı arttıkça üretim için çözülmesi gereken işlemler zorlaşır. Kripto para borsalarında en yüksek işlem hacimli, ilk ve en popüler para birimi Bitcoin’dir. Toplamda 21.000.000 olacak şekilde tasarlanan Bitcoin’in dolaşımda olan miktarı göz önünde bulundurulduğunda, tamamının madencilik yoluyla üretimin 2140 yılıyla birlikte sonlanacağı tahmin ediliyor.
Kripto paraları online bankacılıkta kullanılan sanal paralardan ayıran başlıca özelliklerden biri de blok zincir teknolojisinin kullanımıdır. Kullanıcı ve hesap bilgileri, para transferlerine dair her bir işlem bilgisi farklı sanal bloklara kodlanır.
Yazı dizimizin ikinci bölümünde bu teknolojiyi daha detaylı ele alacağız.
Kripto Borsaları (Exchange)
Kripto para birimlerinin başka bir kripto para birimine veya itibari para birimine çevrilebileceği çevrim içi platformlara kripto para borsaları (Exchange) denir. Bu borsalar, merkezi (Centralized Exchange – CEX), merkezi olmayan (Decentralized Exchange – DEX) ve hibrit olarak üç farklı çeşittedir. Merkezi borsalar geleneksel borsalar gibi alıcıları ve satıcıları bir araya getiren aracı rolü şeklinde işlemleri yürütürken merkezi olmayan borsalar aracısız, doğrudan eşler arası takas sağlar ve bu borsa türü merkezi borsaların hacklenme riskini barındırmadığı için daha güvenli görülür. Her iki borsa türünün de avantajları ve dezavantajları olmakla birlikte, merkezi olmayan borsaların güvenliği ile merkezi borsaların işlevselliğini bir arada vermeyi amaçlayan hibrit borsalar da oluşmaya başlamıştır.
Kullanıcıların kripto paralara erişimi ve yönetimi genel ve özel anahtarlar sayesinde mümkündür. Anahtarlar genelde harf ve sayı dizelerinden oluşur ve genel anahtarlar para transferi için diğer kullanıcılarla paylaşılırken özel anahtar, kullanıcının kripto paralarına erişimini sağlayan ve sadece kullanıcıya özel olan, kişinin kripto parasını yönetmesini sağlayan parola gibi düşünülebilir.
Kripto Paralar Ne zaman Bitecek?
12.000’in üzerinde kripto para türü olduğu tahmin ediliyor ancak tüm bu birimler borsalarda listelenmez. Altyapısı ve arz talep dengesi yüksek olan ve platformlarda listelenen kripto paraların sayısı yaklaşık 5500’dür* ve işlem hacmine göre ilk 20’de sıralanan kripto para birimleri, tüm pazarın yaklaşık %90’ından fazlasını oluşturur.*
Kripto Paranın Türkiye Hukukundaki Yeri
Herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmadığından kripto paralara yönelik hukuki düzenlemeler hala yeterli değildir. Bu paraların adının vergi kaçakçılığı, narkotik ve terör finansmanı, online bahis ve kumarlarla yoğun olarak anılmasıyla birlikte, bu türde suçlar için TCK gibi genel yasalar devreye girmeye başladı. Bunula beraber, ülkemizde mevcut yasal hükümler bağlamında kripto paralarla yapılan ödeme, fon transferi gibi finansal işlemlere ilişkin herhangi bir kısıtlayıcı hüküm de bulunmaz.
MASAK, Nisan 2021 yılı itibarıyla bankalara yönelik uyguladığı yaptırımların benzerini kripto para borsaları için de uygulamaya koydu. Hemen ardından 16 Nisan 2021 tarihli ve 31456 sayılı Resmî Gazete ’de yayımlanan ve TCMB tarafından düzenlenen “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” ile doğrudan kripto paraları konu edinen ilk mevzuat düzenlemesi yayınlandı. Bu yönetmelikte kripto varlıklar ilk defa; “Bu Yönetmeliğin uygulanmasında kripto varlık, dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıkları ifade eder” şeklinde tanımlanır. Ancak bu yönetmelik, merkez bankasının yetkisindeki ödemelere ilişkin konularda kripto paraları sınırlandırmaya yönelik olduğu için hukuki konulara etkisi yoktur diyebiliriz.*
Dolayısıyla bu kripto paralar ve borsaları üzerinden gerçekleştirilecek suçlarda hala net bir hukuki tanım ve yaptırım bulunmaz. Ancak bu denli bir popülerleşme ve yükseliş göz önünde bulundurulduğunda ilerleyen süreçte daha farklı yaptırımlar ve tanımlar olacağı da açıktır. Nitekim, Aralık 2021 itibarıyla kripto para yasasıında sona gelindiği Cumhurbaşkanlığı tarafından da açıklanmış ve MASAK tarafından, globalde ve ülkemizde en bütük kripto borsası kabul edilen Binance’a en üst limitten para cezası kesilmesiyle konunun ciddiyeti bir kez daha gündeme gelmiştir. *
Bu yazımızda kripto paraların genel tanımını ve hukuki düzenlemelerini anlattık. Bir sonraki yazımızda, kripto paralarla birlikte adınız sıkça duymaya başladığımız blok zincir (blockchain) teknolojisinden ve geleneksel veri tabanlarından ayrılan özelliklerinden bahsedeceğiz. Bizi takipte kalın 😊